Op een bosbankje ergens in Twente, ongeveer tussen de Lemelerberg en De Steile Oever, hingen mooi ingelijste teksten. Eén ervan was: Het grootste geschenk dat je iemand kunt geven is aandacht. Die spreuk was ingelijst in de vorm van een hart. Het grappige is dat jouw aandacht tegelijkertijd ook het grootste geschenk is dat je jezelf kunt geven. Aandacht aan iets of iemand schenken is immers typisch een vorm van communicatie waarbij geven en ontvangen één worden.
Het belang van aandacht werd al in hoge mate onderstreept door de controversiële 15e-eeuwse zenmeester Ikkyu, die eens buiten zijn klooster met zijn zwarte inkt-kwast bezig was. Het volgende verhaal gaat over hem: 'Een man trad uit de menigte naar voren en sprak tot zenmeester Ikkyu: "Meester, wilt u voor mij opschrijven wat de hoogste, de meest verheven wijsheid is?’ Ikkyu nam meteen zijn penseel en schreef in sierlijke letters: Aandacht. ‘Is dat alles?’ vroeg de man. ‘Zou u er misschien iets aan toe willen voegen?’ Ikkyu nam opnieuw zijn penseel en schreef het woord tweemaal: Aandacht, Aandacht. De man sprak nu enigszins geïrriteerd: ‘Ik kan maar weinig wijsheid ontdekken in wat u zojuist schreef.’ Toen schreef Ikkyu het woord driemaal: Aandacht, Aandacht, Aandacht. Vertwijfeld riep de man toen uit: ‘Maar wat betekent dat woord aandacht. 'dan eigenlijk?’ Ikkyu antwoordde vriendelijk: ‘Aandacht betekent aandacht."
Wat is dat nou, die veelgeroemde aandacht die zo centraal staat in zen en mindfulness? Iedereen weet het, maar het is lastig onder woorden te brengen. Omdat woorden juist niet dekken waar het bij aandacht om gaat. Met woorden maak je omtrekkende bewegingen die precies de kern van aandacht missen. Daar komt nog bij dat aandacht een dooddoener is geworden aan de borreltafel. Heb je de bus gemist, ben je gevallen, sneed je per ongeluk in je duim... ‘Ja, aandacht hè!’ is dan vaak het commentaar.
Maar aandacht heeft niks te maken met dit eigen-schuld-dikke-bult-denken. Dat zijn alleen maar ego-reutels. Hoewel je aandacht dus niet in woorden kunt vatten, ga ik toch een poging doen: erbij zijn, bewustzijn, gewaarzijn vormen omtrekkende begrippen maar komen wel in de buurt. Aardiger nog is de benadering van Paul Loomans die onlangs bij het Fortmann Centrum sprak. De gebeurtenissen van je dag kun je zien als een kralenketting. Doe je die zonder aandacht, dan blijven ze grijs. Doe je ze met aandacht dan krijgen al die kralen kleur. Aandacht heeft dus iets te maken met echt leven. Want leven heeft kleur. Ook omtrekkend misschien, maar het komt wel binnen.
Goed beschouwd gaat aandacht minder over doen dan over laten. Als we open en aandachtig zijn, dan is onze geest als een schotelantenne. Alles mag binnenkomen.
Is er iets dat onze aandacht trekt, dan ontstaat er vanzelf een focus. Geen focus van grijpen of pakken, maar een focus van toelaten, binnen laten. De boom die we zien, laten we toe in ons bewustzijn. De merel die we plotseling horen, welkom! Hetzelfde mag gelden voor de pijn die we voelen. De grote Soefi-dichter Rumi zegt: Zie al die narigheid, zoals pijn, verdriet, schaamte en woede, maar als welkome gast (De herberg).
Aandacht is stil en nauw verbonden met wat in het boeddhisme de ‘zoheid’ wordt genoemd; het leven precies zoals het is. Kun je daar echt voor open staan en het aanvaarden, dan schept dat een ongekende ruimte. Met echte aandacht zing je je los van oordelen en betreed je het veld van compassie, verwondering en eenheid. Je kunt je er elk moment van de dag en de nacht in oefenen. Met alles wat verschijnt in je bewustzijn. Misschien is dat alles én waarin het verschijnt zélf wel ons bewustzijn...
Dick Verstegen
